در فرآیند نظارت بر ورود و خروج کالا در مبادی رسمی کشور، گمرک به‌عنوان یکی از نهادهای کلیدی، وظیفه شناسایی، ارزیابی، کنترل و تعیین تکلیف کالاهایی را دارد که به‌صورت غیرقانونی یا بدون رعایت تشریفات گمرکی وارد کشور می‌شوند. بخشی از این کالاها، در نتیجه کشف تخلفات، قاچاق، عدم پرداخت حقوق ورودی یا عدم تکمیل فرآیند ترخیص، تحت عنوان کالاهای ضبطی یا متروکه در اختیار گمرک قرار می‌گیرند.
سازمان گمرک جمهوری اسلامی ایران، در چارچوب قوانین مشخص، اقدام به فروش این اقلام از طریق سازوکارهای تعریف‌شده مانند مزایده‌های رسمی می‌نماید. این مزایده‌ها همواره مورد توجه فعالان اقتصادی، خرده‌فروشان، تولیدکنندگان و حتی عموم مردم قرار می‌گیرد؛ چرا که در بسیاری موارد، امکان خرید کالاهای مصرفی یا صنعتی با قیمت مناسب‌تر از بازار فراهم می‌شود.
در این مقاله به‌صورت کامل بررسی می‌کنیم که فرآیند فروش کالاهای ضبطی در گمرک چگونه است، چه قوانینی بر آن حاکم‌اند، مزایده‌ها چگونه برگزار می‌شوند، چه کسانی مجاز به خرید این کالاها هستند و چه نکاتی در این مسیر باید مورد توجه قرار گیرد.قوانین ضبط کالا در گمرک چیست؟ که ما در مقاله قبل به آن پرداختیم.
تعریف کالاهای ضبطی و متروکه در گمرک
پیش از پرداختن به روش‌های فروش، لازم است تفاوت مفهومی و قانونی بین دو دسته کالا مشخص شود:
کالاهای ضبطی
این کالاها در نتیجه تخلف از مقررات گمرکی یا قاچاق کشف و توسط مراجع ذی‌صلاح ضبط می‌شوند. پس از طی فرآیند رسیدگی قضایی یا اداری، در صورت صدور حکم قطعی ضبط، کالا به تملک دولت در می‌آید.
کالاهای متروکه
کالاهایی که وارد گمرک شده ولی طی مهلت قانونی (معمولاً ۲ ماه) توسط صاحب کالا ترخیص یا تعیین تکلیف نشده‌اند، متروکه تلقی می‌شوند. پس از انقضای مهلت، گمرک اختیار دارد این کالاها را به فروش برساند.
معرفی نهادهای مسئول فروش کالاهای ضبطی
اگرچه کالا در اختیار گمرک قرار دارد، اما فروش آن صرفاً از طریق این نهاد انجام نمی‌شود. مطابق قانون امور گمرکی و آیین‌نامه اجرایی آن:
- سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی، به نمایندگی از دولت، مسئول فروش کالاهای ضبطی، متروکه و قاچاق است.
- گمرک پس از تعیین تکلیف قانونی، کالا را به این سازمان تحویل می‌دهد.
- فروش اموال از طریق مزایده‌های عمومی، مزایده الکترونیکی و گاهی مزایده محدود انجام می‌شود.
مراحل فروش کالاهای ضبطی توسط گمرک و سازمان اموال تملیکی
کالاهای ضبطی طی مراحل مختلفی توسط گمرک و سازمان اموال تملیکی به فروش می‌رسند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
شناسایی و توقیف کالا
در مرحله اول، کالای متخلف توسط مأموران گمرک، سازمان تعزیرات، نیروهای انتظامی یا مرزبانی شناسایی و توقیف می‌شود. این کالا پس از بررسی اولیه، به گمرک تحویل داده می‌شود.
طی فرآیند قضایی و صدور حکم قطعی
در موارد مربوط به قاچاق یا تخلفات، پرونده به تعزیرات یا دادگاه ارسال می‌شود. در صورت صدور حکم قطعی به نفع دولت، کالا ضبط می‌شود و به تملک رسمی گمرک یا سازمان اموال تملیکی درمی‌آید.
ارزیابی کارشناسی و قیمت‌گذاری
کالا توسط کارشناس رسمی دادگستری یا کارشناسان تعیین‌شده از سوی سازمان اموال تملیکی ارزیابی و قیمت‌گذاری می‌شود. این قیمت، پایه مزایده خواهد بود.
اعلام مزایده
سازمان اموال تملیکی، مزایده را از طریق وب‌سایت رسمی، روزنامه‌های کثیرالانتشار یا سامانه‌های معاملاتی دولت (مانند سامانه ستاد) اطلاع‌رسانی می‌کند. اطلاعاتی که در آگهی ذکر می‌شود شامل:
- مشخصات کالا
- ارزش پایه
- محل بازدید
- شرایط شرکت در مزایده
- مبلغ سپرده
- مهلت ارسال پیشنهاد
شرکت در مزایده
افراد حقیقی و حقوقی می‌توانند با ارائه مدارک شناسایی، واریز مبلغ سپرده و تکمیل فرم‌های مربوطه، در مزایده شرکت کنند. پیشنهاددهندگان باید پاکت پیشنهاد خود را در مهلت مقرر تحویل دهند یا در صورت الکترونیکی بودن، از طریق سامانه اقدام کنند.
گشایش پاکت‌ها و اعلام برنده
در جلسه‌ای رسمی، پیشنهادها گشوده و بالاترین قیمت به‌عنوان برنده مزایده اعلام می‌شود. برنده موظف است در مدت مشخص، باقی‌مانده وجه کالا را واریز نماید.
تحویل کالا به برنده مزایده
پس از پرداخت وجه، مراحل اداری تحویل کالا از انبار گمرک یا انبار سازمان اموال تملیکی انجام می‌شود. معمولاً در این مرحله، هزینه‌هایی مانند انبارداری، بارگیری و مالیات بر ارزش افزوده نیز دریافت می‌شود.
چه کالاهایی در مزایده‌های گمرک عرضه می‌شوند؟
طیف وسیعی از کالاها از طریق این مزایده‌ها به فروش می‌رسند. برخی از رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- لوازم الکترونیکی و دیجیتال (موبایل، لپ‌تاپ، تلویزیون)
- منسوجات و پوشاک
- قطعات خودرو و موتورسیکلت
- لوازم خانگی
- لوازم آرایشی و بهداشتی
- مواد غذایی و نوشیدنی‌ها (در صورت تایید سازمان غذا و دارو)
- ماشین‌آلات صنعتی و ابزارآلات
مزایای خرید کالا از مزایده‌های گمرک
- قیمت پایین‌تر از بازار به دلیل عرضه مستقیم توسط دولت
- دسترسی به اقلام خاص یا کمیاب
- فرصت مناسب برای خرده‌فروشان یا کسب‌وکارهای کوچک
- فرایند قانونی و شفاف، بدون واسطه‌گری
نکات مهم پیش از شرکت در مزایده‌های گمرک
قبل از آن‌که برای شرکت در مزایده‌های گمرک شرکت کنید باید نکاتی را مد نظر قرار داده و به موارد مختلفی توجه داشته‌باشید که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- بررسی اصالت کالا: برخی کالاها به‌صورت غیراورجینال وارد شده‌اند یا فاقد ضمانت‌نامه‌اند.
- اطمینان از سلامت فنی کالا: امکان تست کالا معمولاً وجود ندارد. بنابراین خرید شامل ریسک است.
- اطلاع از قوانین گمرکی و مالیاتی: خریدار مسئول پرداخت هزینه‌های جانبی پس از خرید است.
- دقت در مهلت تحویل: در صورت تأخیر در پرداخت یا تحویل کالا، برنده مزایده مشمول جریمه خواهد شد.
شرکت در مزایده‌های گمرکی چگونه انجام می‌شود؟
برای عموم مردم امکان شرکت در مزایده‌های کالاهای گمرک فراهم است. فرآیند به‌صورت زیر انجام می‌گیرد:
- ورود به وب‌سایت رسمی سازمان اموال تملیکی
- مشاهده آگهی‌های مزایده فعال
- مطالعه شرایط شرکت، مبلغ سپرده و اطلاعات تماس
- پرداخت مبلغ سپرده در وجه خزانه‌داری کل
- ارسال پاکت پیشنهاد یا ثبت پیشنهاد در سامانه در صورت الکترونیکی بودن
- انتظار برای اعلام نتیجه
کالا مصادره‌شده توسط گمرک
جمع‌بندی
کالاهای ضبطی در گمرک پس از طی مراحل قانونی و تبدیل شدن به اموال دولت، توسط سازمان اموال تملیکی و از طریق مزایده‌های عمومی به فروش می‌رسند. این مزایده‌ها شفاف، رقابتی و مبتنی بر قوانین مشخص هستند و فرصتی مناسب برای خریداران به‌ویژه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط محسوب می‌شوند.
هرچند قیمت پایین‌تر و تنوع اقلام جذابیت بالایی دارند، اما رعایت نکات فنی، حقوقی و مالیاتی در فرآیند خرید ضروری است. بررسی دقیق وضعیت کالا، آگاهی از هزینه‌های جانبی و رعایت مهلت‌های قانونی از جمله مواردی هستند که می‌توانند تجربه موفقی از خرید در مزایده‌های گمرکی رقم بزنند.
سوالات متداول
- آیا هر کسی می‌تواند در مزایده گمرکی شرکت کند؟
بله. تمامی افراد حقیقی یا حقوقی که شرایط اعلام‌شده در آگهی را دارا باشند، می‌توانند در مزایده شرکت کنند.
- کالاهای مزایده‌ای شامل گارانتی یا ضمانت هستند؟
خیر. این کالاها معمولاً بدون گارانتی عرضه می‌شوند و مسئولیت بررسی فنی یا سلامت آن‌ها بر عهده خریدار است.
- آیا امکان بازگشت کالا پس از خرید وجود دارد؟
خیر. مزایده تعهدآور است و پس از پرداخت وجه، امکان عودت کالا وجود ندارد مگر در موارد خاص و نادر با مجوز مراجع ذی‌صلاح.
- چگونه می‌توان از مزایده‌های جدید گمرک مطلع شد؟
با مراجعه به وب‌سایت رسمی سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی (www.tamliki.ir) یا روزنامه‌های رسمی و سامانه معاملات دولت (ستاد) می‌توان از مزایده‌ها مطلع شد.
- مالیات یا عوارضی هم بر خرید این کالاها اعمال می‌شود؟
بله. خریداران موظف به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده، هزینه انبارداری، بارگیری و سایر هزینه‌های متعلقه بر اساس مقررات هستند.