اسناد حمل از جمله اسناد مهم و کلیدی در تجارت و بازرگانی محسوب می‌شوند که اطلاعات مربوط به کالا، فرستنده، گیرنده، نحوه حمل و نقل و سایر جزئیات مربوط به معامله را در خود جای می‌دهند. این اسناد برای اثبات مالکیت کالا، پیگیری روند حمل و نقل، انجام امور گمرکی و حل و فصل اختلافات احتمالی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این مقاله قصد دارد به بررسی مقایسه انواع اسناد حمل و نحوه استفاده از آن ها بپردازد.
تعریف اسناد حمل
اسناد حمل به طور کلی به دو دسته کلی اسناد حمل داخلی و اسناد حمل بین‌المللی تقسیم می‌شوند.
- اسناد حمل داخلی: این اسناد برای حمل و نقل کالا در داخل یک کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند. از جمله اسناد حمل داخلی می‌توان به بارنامه، قبض انبار، سفته حمل و نقل و صورت عدل‌بندی اشاره کرد.
- اسناد حمل بین‌المللی: برای حمل و نقل اقلام مختلف در بین دو یا چند کشور کاربرد دارد و شامل بارنامه دریایی (Bill of Lading)، بارنامه هوایی (Air Waybill)، CMR (Convention on the Contract for the International Carriage of Goods by Road) و TIR (Transports Internationaux Routiers) می شود.
انواع اسناد حمل
متداول ترین انواع اسناد حمل و کاربردهای آنها عبارت است از:
- بارنامه (Bill of Lading): بارنامه مهم‌ترین سند در حمل و نقل دریایی محسوب می‌شود که توسط شرکت حمل و نقل صادر می‌شود و اطلاعات مربوط به کالا، فرستنده، گیرنده، بندر مبدا و مقصد، تاریخ بارگیری و تخلیه و سایر جزئیات مربوط به حمل و نقل را در خود جای می‌دهد. بارنامه به عنوان سند مالکیت کالا نیز شناخته می‌شود و در معاملات اعتباری به عنوان وثیقه به بانک ارائه می‌شود.
- بارنامه هوایی (Air Waybill): بارنامه هوایی مشابه بارنامه دریایی است و برای حمل و نقل هوایی کالا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سند اطلاعات مربوط به کالا، فرستنده، گیرنده، فرودگاه مبدا و مقصد، تاریخ پرواز و سایر جزئیات مربوط به حمل و نقل را در خود جای می‌دهد.
- CMR: CMR یک کنوانسیون بین‌المللی برای حمل و نقل جاده‌ای کالا است که در بین کشورهای اروپایی و برخی از کشورهای دیگر استفاده می شود. این سند اطلاعات مربوط به کالا، نام فرستنده و گیرنده، مبدأ و مقصد، تاریخ حمل و نقل و سایر جزئیات مربوط به حمل و نقل را شامل می شود.
- TIR: برای حمل و نقل کالا تحت پوشش گمرکی صادر می شود و هدف آن تسهیل عبور کالا از مرزها بدون نیاز به انجام تشریفات گمرکی در هر مرز، است.
- قبض انبار: قبض انبار سندی است که توسط انبار صادر می‌شود و نشان‌دهنده دریافت کالا توسط انبار و تعهد انبار به نگهداری از آن تا زمان تحویل به صاحب کالا است.
- سفته حمل و نقل: سفته حمل و نقل از سمت شرکت حمل و نقل صادر شده و تعهد شرکت به حمل کالا از مبدأ به مقصد را گزارش می کند.
- صورت عدل‌بندی: مشخصات و تعداد بسته‌های یک محموله را نشان می‌دهد.
نتیجه‌گیری درخصوص انواع اسناد حمل
اسناد حمل از جمله اسناد مهم و کلیدی در تجارت و بازرگانی محسوب می‌شوند که برای اثبات مالکیت کالا، پیگیری روند حمل و نقل، انجام امور گمرکی و حل و فصل اختلافات احتمالی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
همچنین، استفاده از اصطلاحات تجاری بین‌المللی (Incoterms) در کنار اسناد حمل می‌تواند به طرفین معامله کمک کند تا مسئولیت‌ها و ریسک‌های مربوط به حمل و نقل کالا را به طور واضح و شفاف تعیین کنند.
Incoterms مجموعه‌ای از قوانین شناخته شده بین‌المللی است که مسئولیت‌های خریداران و فروشندگان را در معاملات تجارت بین‌المللی تعریف می‌کند. این اصطلاحات جنبه‌های مختلفی از تحویل کالا را روشن می‌سازند، از جمله نقطه‌ای که در آن خطرات و هزینه‌های مرتبط با حمل و نقل از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود.
استفاده از Incoterms در قراردادها به جلوگیری از سوء تفاهم و اختلاف بین طرف‌های تجاری کمک می‌کند. Incoterms با تعریف واضح مسئولیت‌های هر طرف، می‌تواند فرآیند تجارت بین‌المللی را ساده کرده و معاملات روان‌تری را تسهیل کند.
سوالات متداول درباره انواع اسناد حمل
1.بارنامه چیست؟
بارنامه سندی است که توسط شرکت حمل و نقل صادر می‌شود و به عنوان رسید کالا، قرارداد حمل و نقل و سند مالکیت عمل می‌کند. این سند اطلاعات مربوط به کالا، فرستنده، گیرنده، بندر مبدا و مقصد، تاریخ بارگیری و تخلیه و سایر جزئیات مربوط به حمل و نقل را در خود جای می‌دهد.
2.تفاوت CMR و TIR چیست؟
CMR: CMR یک کنوانسیون بین‌المللی برای حمل و نقل جاده‌ای کالا است که در بین کشورهای اروپایی و برخی از کشورهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این کنوانسیون فقط برای حمل و نقل جاده‌ای کاربرد دارد و شامل حمل و نقل دریایی یا هوایی نمی‌شود.
3.آیا می‌توان از قبض انبار به عنوان سند مالکیت استفاده کرد؟
بله، می‌توان از قبض انبار به عنوان سند مالکیت استفاده کرد. این سند نشان‌دهنده مالکیت کالاهای ذخیره‌شده در انبار است و می‌تواند به عنوان وثیقه در معاملات اعتباری استفاده شود.