کالاهای توقیف شده در گمرک یکی از مفاهیم مهم و پیچیده در عرصه تجارت بین‌المللی است که در فرآیند نظارت و کنترل گمرک به‌کرات با آن برخورد می‌شود. گمرک، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین نهادهای نظارتی و کنترلی در مرزهای تجاری کشور، مسئولیت دارد تا ورود و خروج کالاها را تحت نظر بگیرد و از ورود کالاهای غیرمجاز، تخلف از مقررات بازرگانی و اقداماتی که منجر به تضییع حقوق دولت می‌شود، جلوگیری کند.
در این چارچوب، اصطلاح “کالاهای ضبطی” و مفاهیم مرتبط با آن، مانند “اموال ضبطی” و “اموال تملیکی” به‌طور مرتب در فضای گمرکی و حقوقی مطرح می‌شود.شاید بارها در رسانه‌ها، آگهی‌های مزایده یا گزارش‌های رسمی گمرک با واژه‌هایی مانند “کالاهای ضبط شده” مواجه شده باشید، اما ممکن است دقیقا ندانید این اصطلاحات به چه معناست، چه فرآیندی باعث ضبط کالا می‌شود و چه تفاوتی با کالاهای قاچاق یا متروکه دارد.
همچنین، این سوال مطرح می‌شود که سرنوشت این کالاها در نهایت چه می‌شود.سوال اصلی کالای متروکه گمرک چیست؟که در مقاله قبل جواب ابن سوال دادیم.در این مقاله، قصد داریم با زبانی شفاف، تخصصی و ساختاریافته به این سوال پاسخ دهیم که چه سرنوشتی در انتظار کالاهای توقیف شده در گمرک است؟ و به تمامی جوانب آن از منظر حقوقی، اداری و اقتصادی پرداخته و نحوه‌ی مدیریت و تعیین تکلیف این کالاها را بررسی کنیم.
تعریف کالاهای توقیف شده در گمرک
کالاهای توقیف شده در گمرک به کالایی گفته می‌شود که توسط گمرک یا دیگر مراجع ذی‌صلاح کشف شده و پس از رسیدگی قانونی، به دلیل تخلف از مقررات یا قاچاق بودن، به نفع دولت ضبط شده باشد. ضبط، به معنای تملک قانونی کالا توسط دولت است، به‌گونه‌ای که مالک اولیه هیچ‌گونه حقی بر آن ندارد.
این کالاها ممکن است در گمرک‌های مرزی، بنادر، فرودگاه‌ها یا در داخل کشور کشف شده باشند و پس از طی فرآیند حقوقی، به‌عنوان اموال دولتی شناخته شوند که یا باید امحاء شوند یا به فروش برسند.
شرایط و دلایل کالاهای توقیف شده در گمرک
ضبط کالا، فرایندی است که بر اساس قانون امور گمرکی، قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، و آیین‌نامه‌های مربوطه انجام می‌شود. در ادامه، مهم‌ترین دلایل ضبط کالا را مرور می‌کنیم:
ورود غیرمجاز کالا (قاچاق)
کالایی که بدون طی تشریفات گمرکی، از مرز وارد یا خارج شده باشد یا مخفیانه و بدون اظهار وارد کشور شود، مشمول تعریف قاچاق است و در صورت کشف، ضبط می‌گردد.
اظهار خلاف واقع یا اسناد جعلی
در صورتی که صاحب کالا در اظهارنامه گمرکی اطلاعات نادرست، ناتمام یا گمراه‌کننده ارائه دهد (مثلاً ارزش کالا را کمتر از واقع نشان دهد)، این اقدام تخلف محسوب شده و می‌تواند منجر به ضبط کالا گردد.
ممنوعیت واردات یا صادرات
اگر کالایی به‌طور کلی واردات یا صادراتش ممنوع باشد (مثلاً داروهای خاص، اقلام نظامی، آثار فرهنگی تاریخی)، حتی در صورت اظهار صحیح نیز، ممکن است مشمول ضبط شود.
عدم پرداخت حقوق ورودی و عوارض
در برخی موارد، کالاهایی که پس از ورود، تا مدت مشخصی ترخیص نمی‌شوند یا حقوق گمرکی آن‌ها پرداخت نشده است، از سوی گمرک ضبط و به سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی تحویل داده می‌شود.
کشف کالاهای مغایر با استاندارد یا سلامت
کالاهایی که از نظر بهداشتی، استاندارد ایمنی یا سلامت مصرف‌کننده، تأییدیه‌های لازم را نداشته باشند، ممکن است توقیف و ضبط شوند.
تفاوت بین کالاهای ضبطی، متروکه و قاچاق
برای درک بهتر مفهوم کالاهای توقیف شده در گمرک، لازم است آن را با دو مفهوم دیگر که در ادبیات گمرکی کاربرد دارند، مقایسه کنیم:
- کالای ضبطی: کالایی که با حکم قانونی به نفع دولت مصادره شده است.
- کالای متروکه: کالایی که صاحب آن در مهلت قانونی اقدام به ترخیص نکرده و به گمرک اجازه فروش داده شده است.
- کالای قاچاق: کالایی که به‌صورت غیرمجاز و پنهانی وارد یا صادر شده و ممکن است در مراحل رسیدگی به ضبط منتهی شود.
فرآیند قانونی کالاهای توقیف شده در گمرک چیست؟
ضبط کالا در گمرک شامل فرآيند‌ها و مراحل مختلفی می‌شود که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
کشف و توقیف
نخستین مرحله، شناسایی تخلف و توقیف کالاست. این کار ممکن است توسط گمرک، پلیس، وزارت اطلاعات یا دیگر نهادهای امنیتی صورت گیرد.
تشکیل پرونده تخلف
پس از توقیف، پرونده‌ای برای تخلف گمرکی تشکیل شده و بررسی‌های کارشناسی درباره نوع، ارزش، اسناد و شرایط کالا صورت می‌گیرد.
ارجاع به مراجع قضایی یا تعزیرات
در صورت احراز قاچاق یا تخلف، موضوع به مراجع قضایی یا سازمان تعزیرات حکومتی ارجاع داده می‌شود. فرآیند دادرسی ممکن است چند هفته تا چند ماه به‌طول انجامد.
صدور حکم قطعی
پس از بررسی‌های لازم، در صورت اثبات تخلف، حکم ضبط کالا به نفع دولت صادر می‌شود. در این مرحله، مالک هیچ حقی بر کالا ندارد.
تحویل به سازمان اموال تملیکی
پس از صدور حکم نهایی، کالا در اختیار سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی قرار می‌گیرد تا درباره سرنوشت آن (فروش، اهداء، امحاء) تصمیم‌گیری شود.
سرنوشت کالاهای توقیف شده در گمرک چیست؟
کالاهای توقیف شده در گمرک پس از انتقال به انبارهای سازمان اموال تملیکی، طبق دستورالعمل‌های موجود، به یکی از سه حالت زیر تعیین تکلیف می‌شوند:
- فروش از طریق مزایده
بخش قابل توجهی از این کالاها از طریق مزایده‌های عمومی یا الکترونیکی به فروش می‌رسند. شرکت‌ها، بازرگانان یا حتی افراد حقیقی می‌توانند در این مزایده‌ها شرکت کنند.
- اهداء به دستگاه‌های دولتی یا خیریه‌ها
برخی کالاها با توجه به نوع یا شرایط خاص (مثلاً مواد غذایی یا داروهای مجاز)، با مجوز مراجع ذی‌ربط به نهادهای دولتی، آموزشی یا خیریه واگذار می‌شوند.
- امحاء یا نابودی
در صورتی که کالای ضبط‌شده فاقد مجوز مصرف، تاریخ گذشته، غیربهداشتی، فاسد یا خطرناک باشد، طبق مجوز قضایی و در حضور مراجع نظارتی امحاء می‌شود.
کالاهای توقیف شده در گمرک، ابتدا به دلیل تخلف از قوانین گمرکی یا قاچاق کشف و توقیف می‌شوند. اما تا زمانی که حکم نهایی از سوی مراجع قضایی یا تعزیرات حکومتی صادر نشود، این کالاها هنوز در حالت توقیف هستند و تعیین‌تکلیف نشده‌اند.
پس از صدور حکم قطعی ضبط به نفع دولت، مالکیت کالا رسماً به دولت منتقل می‌شود. سپس این اقلام تحت اختیار سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی قرار می‌گیرند و بر اساس قوانین، از طریق مزایده عمومی، فروش، اهداء یا امحاء، تعیین تکلیف می‌شوند.
چه زمانی خرید کالاهای توقیف شده در گمرک نیز قانونی است؟
وقتی شما کالایی را از طریق مزایده یا فروش رسمی سازمان اموال تملیکی یا دیگر نهادهای ذی‌صلاح دولتی خریداری می‌کنید:
- فرایند فروش آن تحت نظارت قانونی و با اسناد معتبر انجام شده است.
- شما به‌عنوان خریدار نهایی، مالک قانونی کالا خواهید بود.
- استفاده یا فروش مجدد این کالا، مشروط به مجاز بودن نوع آن در بازار داخلی، بلامانع است.
مسئولیت‌های خریدار کالاهای توقیف شده در گمرک
خریدارانی که در مزایده‌های کالاهای ضبطی شرکت می‌کنند باید به نکات زیر توجه داشته باشند:
- کالاها فاقد ضمانت یا خدمات پس از فروش هستند.
- مسئولیت فنی، ایمنی و قانونی استفاده از کالا، بر عهده خریدار است.
- خریدار موظف به پرداخت هزینه‌های جانبی مانند مالیات بر ارزش افزوده، انبارداری، حمل‌ونقل و بارگیری است.
- فروش این کالاها تابع مقررات سازمان اموال تملیکی بوده و برگشت‌پذیر نیستند
نکته مهم:
برخی از کالاهایی که در گمرک توقیف می‌شوند (مانند دارو، تجهیزات پزشکی، لوازم آرایشی یا اقلام حساس)، برای عرضه در بازار نیاز به تأییدیه‌های بهداشتی، مجوزهای استاندارد یا مجوز فروش دارند. اگرچه مالکیت آن‌ها به دولت منتقل شده، اما فروش یا استفاده از این اقلام بدون مجوزهای لازم می‌تواند غیرقانونی باشد.
جمع‌بندی درباره کالاهای توقیف شده در گمرک
معمولاً به دلیل تخلف از مقررات گمرکی یا به‌عنوان کالای قاچاق شناسایی شده‌اند و پس از طی فرآیند قانونی، دولت آن‌ها را ضبط می‌کند. پس از آن، نهادهای مسئول این کالاها را به مزایده می‌گذارند، اهداء می‌کنند یا در صورت نیاز، آن‌ها را امحاء می‌نمایند.
فعالان اقتصادی، کارشناسان حقوقی، ترخیص‌کاران و حتی مصرف‌کنندگان عمومی می‌توانند با شناخت این فرآیند، علاوه بر رعایت قوانین، از فرصت‌های موجود در بازار کالاهای تملیکی بهره‌مند شوند.
سوالات متداول درباره کالاهای توقیف شده در گمرک
1 .تفاوت کالاهای متروکه و ضبطی چیست؟
مالک کالاهای متروکه، در مهلت قانونی اقدامی برای ترخیص انجام نمی‌دهد، در حالی که دولت کالاهای ضبطی را به دلیل قاچاق یا تخلف گمرکی و با حکم قضایی، مصادره می‌کند.
2 .آیا خرید کالاهای توقیف شده در گمرک قانونی است؟
بله. سازمان اموال تملیکی این کالاها را از طریق مزایده‌های قانونی و شفاف به فروش می‌رساند و خریداران، مالک قانونی آن‌ها خواهند شد.
3 .آیا ممکن است کالاهای ضبطی فاسد یا غیربهداشتی باشند؟
خیر. اگر مراجع ذی‌صلاح تأیید کنند که کالاها بهداشتی نیستند، دولت آن‌ها را امحاء می‌کند و این اقلام وارد چرخه فروش نمی‌شوند.
4 .افراد چگونه می‌توانند در مزایده کالاهای توقیف شده در گمرک شرکت کنند؟
افراد علاقه‌مند می‌توانند از طریق سایت رسمی سازمان اموال تملیکی یا سامانه معاملاتی دولت (ستاد ایران)، اطلاعات مزایده‌ها را مشاهده کرده و در آن‌ها شرکت کنند.
5 .آیا امکان بازپس‌گیری کالا پس از ضبط وجود دارد؟
خیر.پس از صدور حکم ضبط نهایی، مالکیت کالا به‌صورت قانونی به دولت منتقل می‌شود و امکان بازپس‌گیری آن وجود ندارد.
